نامند ودرعراق مرا دانه از وگياهيست كه كيلك را دفع مىكند ودر طبرستان كيك واش نامند وقسمى از ذو قوس شمرده اند حشيشه المعدن گياهيست سفيد وصلب قريب بسنگ وچون شكسته شود اجزاى او ريزه ميكردد وبار روغن چون مشتعل كرد وشعلهء او برطرف نمىشود وريش سمندر نامند وداخل ضمادات ملوكى ميكنند واو جالى ومورث يا صحت وطراوات است حشيشه الادرام امدريونست حشيشة السلطان حرف ابيض است حشيشه الاسد اسد العدس است حشيشه السعال فنجريونست حشيشه الافعى بسنگى است حشيشه السنور بادرنجبويهء است حشفيفل شقاقل است حصرم بكسر اول وفتح ثالث به فارسى غوره نامند وآن انكور نارس سبز است در اول ودويم سرد ودر آخر آن خشك وعصارهء آن سرد وخشكتر ومطفى حراره خون وصفرا وقامع صفرا ومقطع بلغم معده ومقوى جكر وبدن وحابس طبع ومانع انصاب مواد ورافع سستى اعضا وتشنگى وضماد خشك او جهة خوشبو كردن عرق وجوشش بدن وحصف وخارش وسستى بدن نافع ومضعف معدهء سرد ومضر باه ومولد رياح ومغص ومورث عطش در بعضى امزجه بجهة تكثيف ومصلحش گلقند وانيسون وانجير وبدلش ريباس وترشى ترنج است ورب غورة قاطع تشنگى ومسكن حرارت والتهاب معده وجهة اسهال مرارى وبرانگيختن اشتها وحفظ جنين وتقوية احشا وغثيان صفراوى ورفع خمار ومنع قبول مواد وبا رب انار ميخوش جهة تب صفراوى مجرب وعصارهء او كه در آفتاب خشك كرده باشند همين آثار دارد وجهة خناق وورم حنجره وقى الدم ورعاف وسقوط الهاه وقلاع وطلاى او با آب كند ناجهة بتخفيف او اسير وفرزجهء او جهة ثيقه واصلاح رحم نافع وبا سركه جهة نواصير وچرك گوش وغرغرهء او جهة ورم حلق وحقنهء او جهة قرحهء امعاز سيلان رطوبات رحم واكتحال او جهة ودمعه وانتشار وخشونة اجفان وتاكل مفيد وآب او در افعال مثل عصاره او ومقوى قوهء ما سكهء معده وچون توتيا را با او پرورده كنند وبه دستور ساير ادويه عين را بغايت مقوى فعل آنست ومضر سينه ومورث سعال ومصلحش كلقند وشربت خشخاش وقدر شربت از عصارهء او يك مثقال وبدلش آب سيب ترش وسماق وشربت او كه از آب غورهء قريب بشيرينى سه جزو وعسل كف گرفته يكجز وترتيب داده يك سال برو گذشته باشد جهة رفع وبا وتقويه هاضمه وقولنج ثفلى بغاءست مؤثر ودر ساير افعال مثل عصاره است حصى لبان الجارى وبه فارسى حسن لبه گويند وآنصمغ ضرو يمنى است وكمكام عبارة از اوست ومؤلف تذكره گويد كه اهل اينصناعت تحقيق ننموده اند ومن بعد از مشقت بسيار تحقيق كرده ام كه صمغ ضرو است ودر اول تكون صمغ مذكور بقدر دانهء گندم ظاهر شده بتدريج بقدر خربزه مىشود وبوى او مركب از بوى مصطكى وكندر وخوشبو ترين صمغها وسفيد مايل بسرخى وسياهى ومحلل وجاذب ودر دويم گرم ودر اول خشك ومقوى دل ومورث سرور وخائيدن او جهة تقوية لثه وطلاى او جهة حبس كردن نزلات و قطور او با روغنها جهة درد بار وگوش وآشاميدن او جهة مغص وتقويه معده ودماغ واذا به رطوبات وتحليل آن نافع وقدر شربتش تا دو درهم ومصدع محرورين ومصلحش روغن بنفشه وخشخاش وبدلش لادن ومصطكى بالمناصفه حصى الاسفنج حجر الاسفنج است حصى حرس بحاى مهله وخاى معجمه حليونست حص ورس است حصاة به فارسى سنگريزه نامند رادع ومجفف وسائيده او مثل غبار جهة نزف الدم جراحات ورفع ورم او مفيد است وانداختن او در كوزهء آب مصلح غلظت او ومقوى احشاست حضض مكى وهندى مىباشد ومكى او را بيونانى لوفيون نامند وآن عصارهء برگ وتخم نباتيست خار ناك قريب بسه زرع وپوست او گاهى رنگ وبرگش شبيه به برگ شمشاد وثمرش شبيه بفلفل وسياه واملس وطعمش تلخ وبهترين او بيرون زرد مايل بسياهى ودرونش مايل بسرخى وچون در آب اندازند كف او برنگ خون ميكرد واز آتش ملتهب شود وبا قبض ومرارت باشد ومغشوش او كه از دو شاب وآب مورد وزعفران وصبر ميسازند محلول او وبرنگ خون نمىشود وباطن او ياقوتى نمىباشد واو معتدل در حرارت وبرودت ودر دويم خشك وقابض ورادع ومحلل ومبرد و تحليل او كمتر از ردع او وآشاميدن او جهة او رام باطنى واسهال وقطع سيلان رطوبات وعرق واحتباس خون ونفث الدم سينه و سرفه وادرار حيض وبواسير ودرد جگر ويرقان سياه وزحير وگزيدن سگ ديوانه وحرارة كرده والتهاب وتشنگى وحقنهء او جهة اسهال مزمن وقرحهء امعا وغرغرهء او جهة ورم حلق ومضمضمهء او جهة تقويه لثه وقطور او جهة چرك گوش ضماد او جهة شقاق مقعد وداخس و تقوية موى ومنع نزلات واو رام واكتحال او جهة جرب وحكه وسلاق وضعف بصر ودمعه ورمد ومنع نزله نافع ومضر سپرز ومصلحش انيسون وحماما وقدر شربتش از نيم مثقال تا يك درهم وبدلش حضض هندليست واو عصارهء فيلى زهرج است ودر جميع افعال قويتر از حفض عربيست مگر در روع واو سياه تر از نوعى مكى مىباشد ومصنوع از زرشك وافسنتين وامثال آن را استعمال نبايد كرد وبدلش صندل سفيد وفوفل يالمناصفه است حفا نفاء اسم عربى بردى است حفج بفتح ما وسكون فاء اسم رودهء ايست كه به فارسى شيردان وهزار