كوته نظران واقع نشود.
كليه معلومات به تقسيم اوليه، از سه قسم خارج نيست: يا خير محض است يا شر محض و يا اينكه از جهتى خير و از جهت ديگر شر مى باشد كه اين قسم سوم يا آن است كه خير او غالب است و يا شر آن و يا خير وشر در او مساوى است. وجوه محتمله در اين مورد از اين پنج قسم خارج نيست:
الف - اما خير مطلق حتما محقق خواهد بود و آن وجود بارى تعالى و عقول فعاله و آنچه كه به عقول فعاله نزديكتر، مى باشد زيرا اينها منشأ خيرات و منبع بركات مى باشند.
ب وج - اما شر غالب و مساوى، يافت نشده زيرا احتمال شر كثير براى حصول خير قليل، خود شر كثير است.
د وه‍ - اما شر مطلق پس ممتنع الوجود است، حكمت الهى ايجاد او را اقتضاء نمى كند و لكن خير غالب، سنت و حكمت حق وجود او را، ايجاب مى كند و شايسته مقام جواد مطلق نيست كه اهمال در آن روا دارد، زيرا خير غالب نتيجه علم سابق الهى به نظام كل موجودات بر وجه تام است و تماميت و ايجاد آن، لازمه عالم وجود است. به علاوه تحمل شر قليل به جهت حصول خير كثير، خود خير است اين قسم پنجم از وجوه محتمله، مقابل قسم دوم است.
پس هر گاه شر به واجب نسبت داده شود آن را بايد به نحو عموم به او نسبت داد مثل اين آيه شريفه كه مى فرمايد:
الله خالق كل شئ (1) و اين آيه كه مى فرمايد: (والله خلقكم و ما تعملون) (2) و لكن هرگاه خير به او نسبت داده شود، به طريق خصوص است مانند اين آيه مباركه: (بيده الخير وهو على كل شئ قدير) (3) و يا اين آيه شريفه كه