همچنين صدقات و احسانها يكى ديگر از عوامل و مظاهر قضاء و قدر است كه از مجارى معنوى، در تغيير و تبديل سرنوشتها، مؤثر هستند.
بطور كلى، گناه و طاعت، توبه و پرده درى، عدل و ظلم، نيكوكارى و بد كارى، دعا و نفرين و امثال اينها از امورى مى باشند كه در سرنوشت بشر، از نظر عمر، سلامت و روزى، مؤثر مى باشند. امام صادق (عليه السلام) فرمود: (من يموت بالذنوب اكثر ممن يموت بالاجال و من يعيش بالاحسان اكثر ممن يعيش بالاعمار) (1) يعنى: (عدد كسانى كه به واسطه گناهان مىميرند، از كسانى كه به واسطه سر آمدن عمر، مىميرند بيشتر است. و عدد كسانى كه به سبب نيكوكارى، زندگى دراز مى كنند، از كسانى كه با عمر اصلى خود، زندگى مى كنند، افزون تر است).
مقصود حديث اين است كه (گناهان)، اجل را تغيير مى دهند و احسانها و نيكو كاريها، عمر را زياد مى كنند، يعنى با اينكه (اجل وعمر) به حكم قضاء و قدر الهى، تعيين شده اند و اين امور، عامل تغيير و تبديل قضاء و قدر مى باشند. و البته - چنان كه قبلا گفته شد - خود اين تغيير هم، به قضاء و قدر الهى است.
ما در اينجا نمى توانيم به بررسى كيفيت تأثير امور معنوى، در امور مادى بپردازيم و مجارى على و معلولى اين قضيه را نشان بدهيم. در اينجا نظرات فلسفى دقيقى كه با تعبيرات مذهبى نيز كاملا سازگار است اظهار شده، و همچنين در مقام بيان شرايط تأثير علل معنوى نيستيم كه مثلا دعا يا صدقات و همچنين ظلم و ستم و پايمال كردن حقوق در چه شرايطى عكس العمل هايى ايجاد مى كند. شايد توضيح و شرح اين مطلب با توجه به قضايا، مشهودات و تجربياتى كه افراد بشر دارند، كتابى پر حجم را تشكيل دهد.
مقصود ما فقط تذكر اين نكته بود كه از مثالهايى كه گفته شد، اين توهم پيش